Powrót do korzeni — kilka słów o sztuce ludowej w polskiej przestrzeni kulturalnej i społecznej

Sztuka ludowa w Polsce na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci przeżywa prawdziwy renesans. Obserwujemy znaczny wzrost zainteresowania rękodziełem lokalnych artystów, zespołów folklorystycznych, ale także szeroko rozumianą profesjonalną twórczością prezentującą życie codzienne społeczności wiejskich.

Współcześnie sztuka ludowa ma na celu zachowanie dorobku i dziedzictwa kulturowego lokalnych społeczności wiejskich. W dawnych czasach chłopi stanowili samowystarczalną grupę społeczną, wykonującą samodzielnie rozmaite przedmioty codziennego użytku. Należały do nich: ubrania, meble, serwetki i obrusy ręcznie haftowane, wyszywane pościele, wyroby ceramiczne, wyplatane kosze z wikliny, biżuteria ręcznie robiona i wiele innych przedmiotów codziennego użytku będących efektem pracy rzemieślniczej.

Dawniej polska sztuka ludowa zaspokajała wiele potrzeb społeczności wiejskiej, będąc integralną częścią życia chłopów. Wskutek industrializacji rozpoczął się jej znaczny regres i zanik. Jednak sztuka ludowa w Polsce znalazła wielu obrońców oraz zwolenników, dzięki którym została ocalona od całkowitego zatracenia. Dzięki temu współcześnie jesteśmy świadkami jej odrodzenia i wielu działań mających na celu jej rekonstrukcję.

Co to jest sztuka ludowa

Pod pojęciem sztuki ludowej rozumiemy zespół działalności artystycznej społeczności danego regionu, najczęściej wiejskiej, góralskiej, rzadziej małomiasteczkowej. Do sztuki ludowej najczęściej zalicza się obrazy malowane rozmaitymi technikami, rzeźby, stroje, ceramikę, biżuterię, plecionki z wikliny, kowalstwo artystyczne, hafty i różnego rodzaju rękodzieło typu hand made.

Sztuka ludowa to nie tylko wytwory działalności materialnej człowieka, ale także taniec, podania, baśnie, legendy, twórczość literacka oraz cała artystyczna oprawa zwyczajów, obrzędów i obyczajów związana z życiem codziennym ludności wiejskiej. Wielu badaczy folkloru, etnografów, kulturoznawców oraz kolekcjonerów dzieł sztuki zadaje pytanie, co to jest sztuka ludowa, co ją wyróżnia i jakie ma zadania?

Warto pytać o te kwestie, ponieważ sztuka ludowa stoi w znacznej opozycji do sztuki współczesnej, popularnej i pokazuje inną rzeczywistość od tej, którą obecnie znamy. Wzrost zainteresowanie sztuką ludową wynika z ucieczki od industrializmu, technizacji, wielkomiejskiego stylu życia oraz pośpiechu, a skierowaniu się ku naturalizmowi, sielskości, także slow life. Często malarstwo ludowe jest powrotem do źródeł, do korzeni, do tego, co pierwotne, nieokiełznane przez technologię, dzikie, a jednocześnie poetyckie.

Wiele wytworów sztuki ludowej powstaje powoli, niespiesznie i nie zawsze tworzą ją amatorzy, chłopi lub osoby nieprofesjonalne. Współcześnie sztuka ludowa w Polsce stała się bardzo rozwiniętą dziedziną twórczości artystycznej. Wielu profesjonalnych plastyków, rzeźbiarzy oraz innych twórców zajmuje się zawodowo tworzeniem rozmaitych wytworów z obszaru sztuki ludowej.

Funkcje i zadania sztuki ludowej – dawniej a dziś

Polska sztuka ludowa ma kilka funkcji. Pierwsza z nich użytkowa – wynika z jej korzeni, gdy chłopi wyrabiali samodzielnie przedmioty codziennego użytku pozwalające im zaspokoić ich potrzeby. Druga religijno-obrzędowa związana z obchodzonymi obrzędami, zwyczajami. Trzecia funkcja ozdobna, dawniej dotyczyła wytwarzania elementów dekoracyjnych, którymi przystrajano domy, płoty, kapliczki, a także zagrody.

Następna funkcja sztuki ludowej – prezentacyjna. Dotyczy głównie obrazów i rzeźb pokazujących sceny chłopów podczas wykonywania codziennych czynności, krajobrazy wsi, zwierzęta gospodarskie, ludzi w strojach podczas zabawy i świętowania i tak dalej.

Obecnie sztuka ludowa w Polsce pozwala zrekonstruować dawne obyczaje, obrzędy, a także cały dorobek folklorystyczny poszczególnych regionów kraju. Szczególnie popularne są lokalne zespoły folklorystyczne, a także grupy artystów zarówno profesjonalnych, jak i nieprofesjonalnych prezentujących dawną spuściznę. Współcześnie wiele dzieł sztuki ludowej pozwala zachować cenne dziedzictwo kulturowe licznych lokalnych społeczności i poznać ich historię oraz tradycję.

Czym charakteryzuje się polskie malarstwo ludowe

Dzieła artystów ludowych stają się obecnie coraz częściej wybranymi wytworami przez kolekcjonerów sztuki, a także samych miłośników i pasjonatów folkloru. Obok rękodzieła hand made rośnie zainteresowanie malarstwem na drewnianych deskach oraz na szkle. Żeby zrozumieć wzrost jego popularności, należy zwrócić uwagę na to, czym charakteryzuje się malarstwo ludowe.

Pierwsza i główna cecha to powrót do korzeni, do rodzimej kultury ludowej, do ludzi wsi, do ludzi ziemi, do umiłowania przyrody i życia w harmonii z naturą. Kolejną kwestią jest fakt, że ludowe malarstwo kontynuuje tradycje rozmaitych regionów kulturowych kraju, pielęgnując patriotyzm lokalny. Kolory, kształty i wzornictwo na obrazach są naturalistyczne, a cała kompozycja ma niesamowitą głębię.

Ponadto obrazy ludowe są poetyckie, wyraziste, pozbawione zbędnego przepychu. Niezwykle dekoracyjne, a wręcz liryczne jest ludowe malarstwo na szkle prezentujące rozmaite motywy regionalnego folkloru. Tym, co szczególnie cechuje malarstwo ludowe to unikalność, odejście od skomercjalizowanych trendów.

Co prezentują ludowe obrazy? Pokazywanych jest na nich wiele obszarów codziennego życia zarówno ludzi ze wsi pracujących przy zwierzętach, w polu, w sadzie, w ogrodzie, dzieci bawiących się, kobiet przy pracach domowych, gospodarskich, jak i ludzi w trakcie wypoczynku, zabaw, obchodzenia rozmaitych świąt.

Wśród obrazów ludowych można również spotkać malowidła religijne. Niezwykle efektowne jest malarstwo ludowe na desce prezentujące postacie świętych, Matki Bożej, Świętej Rodziny, Jezusa Chrystusa, aniołów, budynki sakralne, przydrożne krzyże, kapliczki, chłopów przy modlitwie oraz wiele innych.

Jak zachować sztukę ludową od zapomnienia

Rozwój technologii oraz industrializacji przyczynił się do częściowego zatracenia pewnych elementów kultury ludowej. Część udało się przekazać z pokolenia na pokolenie oraz zrekonstruować. Ogromny wpływ na ponowny powrót do korzeni mają twórcy oraz artyści ludowi.

Obecnie w wielu miejskich galeriach sztuki można zobaczyć obrazy malowane farbami olejnymi na desce, na płótnie, na papierze, liczne rzeźby tworzone w glinie, drewnie, wyroby ceramiczne oraz szczególnie ozdobne i dekoracyjne ludowe malarstwo na szkle. Ponadto aktualnie dostrzegamy znaczny wpływ sztuki ludowej w twórczości wielu współczesnych artystów. Widoczne jest to na licznych wernisażach, festiwalach, konkursach oraz wystawach sztuki ludowej.

Czy można zachować sztukę ludową od zapomnienia? Przy obecnych działaniach promujących kultywowanie dawnych tradycji, licznych projektach organizowanych przez instytucje kulturalne oraz prężnie działających zrzeszeniach artystów ludowych zarówno profesjonalnych, jak i nieprofesjonalnych istnieje ogromna szansa na ocalenie sztuki ludowej. Ponadto poszerza się grupa odbiorców pragnąca powrotu do korzeni przodków. Sztuka ludowa we współczesnej przestrzeni kulturalnej oraz społecznej zajmuje ważne miejsce i nic nie wskazuje, aby miało to się w najbliższym czasie zmienić.